فیل سفید در سرمایه‌گذاری

در زندگی همه ما فیل سفید وجود دارد. با این جمله مخالف هستید؟ پس کمی فکر کنید و ببینید تا به حال برای چه چیزهایی هزینه کرده‌اید که هیچ فایده‌ای برای شما نداشتند اما حاضر نبودید از شر آن‌ها خلاص شوید. شاید برای راه‌اندازی یک اپلیکیشن ناموفق، مقدار زیادی هزینه کرده‌اید و به امید این که روزی به بازدهی برسد همچنان آن را سرپا نگه داشته‌اید، یا از ترم دوم دانشگاه متوجه شده‌اید که از رشته تحصیلی‌تان متنفر هستید اما به خودتان می‌گویید که یک سال از عمرتان را برای این رشته صرف کرده‌اید و نباید تغییرش دهید، و هزاران مثال مشابه دیگر. این موارد نشان می‌دهد که شما گرفتار فیل سفید شده‌اید.

تاریخچه فیل سفید

فیل‌های سفید، نژاد کمیابی از فیل‌ها بودند که زمانی به عنوان هدیه‌ دیپلماتیک بین کشورها رد و بدل می‌شدند. می‌گویند که در زمان‌های قدیم، پادشاه یک کشور به پادشاه کشور دیگر فیل سفیدی هدیه داد. کشوری که هدیه را پذیرفت، هزینه‌های بسیاری را برای خوراک و نگهداری این فیل صرف می‌کرد. نسل‌های بعدی نیز بدون این که بدانند این فیل به چه دردی می‌خورد، هزینه‌های زیادی را برای نگهداری از آن متحمل می‌شدند و البته دل‌شان هم نمی‌آمد که آن را کنار بگذارند، چون اعتقاد داشتند که تاکنون هزینه‌های بسیاری برای آن شده و حیف است که کنار گذاشته شود! از اینجا بود که رسما اصطلاح فیل سفید در ادبیات اقتصادی و سیاسی ماندگار شد.

اصطلاح فیل سفید به چه معناست؟

در سال ۱۹۶۹، دو کشور فرانسه و بریتانیا بر روی محصول مشترکی به نام هواپیمای مافوق صوت کنکورد (Concorde) سرمایه‌گذاری کردند. این محصول به دلیل داشتن موتورهای قدرتمند قادر به پرواز در سرعت‌های مافوق صوت بود. به همین خاطر برای اولین بار در سال ۱۹۶۹ به پرواز درآمد. اما چند سال بعد، یعنی در سال 2000، در پاریس سقوط کرد و تمام سرنشینان آن کشته شدند. متخصصان با بررسی موتور این هواپیما به نقص و عیب در طراحی پی بردند که رفع آن از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نبود. اما به دلیل مسائل سیاسی مجبور بودند که این پروژه را ادامه بدهند. این چیزی است که به آن سوگیری هزینه هدررفته می‌گویند. در واقع زمانی که تصمیم‌گیری فعلی ما به سرمایه‌گذاری (زمانی، انرژی، مالی و غیره) در گذشته وابسته باشد، دچار سوگیری هزینه هدررفته می‌شویم. در این مثال، کار کردن روی هواپیما فیل سفید است.

اجازه بدهید برای جا افتادن مفهوم مثالی بزنیم. تصور کنید که شما برای خرید بلیط یک تئاتر، یک میلیون تومان هزینه کرده‌اید و قرار است برای آخرهفته از آن نمایش لذت ببرید. اما در روز نمایش متوجه می‌شوید که کسالتی دارید و اگر بیرون بروید بیماری‌تان تشدید می‌شود. در واقع به نوعی مشکلاتی که از دیدن تئاتر نصیب شما می‌شود خیلی بیشتر از مزایای آن است. اما با این حال می‌روید و تئاتر را تماشا می‌کنید. چرا؟ چون برای آن هزینه کرده‌اید و قرار نیست که پول تئاتر به شما بر‌گردد. در این مثال، رفتن به تئاتر فیل سفید شماست.

معنای اصطلاح فیل سفید یعنی دارایی‌هایی که امروزه کاربرد و فایده چندانی برای ما ندارند و معمولاً هزینه‌ی نگهداری‌شان هم بالاست؛ اما ما همچنان به نگهداری آن‌ها اصرار داریم! یعنی با وجود مولد نبودن و مفید نبودن آن‌ها، نمی‌توانیم از لحاظ احساسی به سادگی آن‌ها را از مجموعه‌ی منابع و دارایی‌هایمان حذف کنیم با این که می‌دانیم این کار در آینده به ضرر ما خواهد بود.

فیل سفید در سرمایه‌گذاری

فیل سفید در سرمایه‌گذاری موقعیتی است که در آن سرمایه‌گذار در جایی پول‌های خود را سرمایه‌گذاری می‌کند که هزینه نگهداری و خرج آن سرمایه‌گذاری بسیار بیش‌تر از سودی است که از محل سرمایه‌گذاری عایدش می‌شود. در چنین مواقعی، سرمایه گذار علی‌رغم فهمیدن این موضوع، همچنان نمی‌تواند از بند این سرمایه‌گذاری بی‌حاصل رها شود.

بورس سال ۱۳۹۹ یک مثال واقعی از این مفهوم است. وقتی به بسیاری از افرادی که در هنگام موج ریزش وارد بورس شده بودند گفته می‌شد که همین الان پول خود را از بورس خارج کنید تا از این بیشتر ضرر نکنید، آن‌ها پافشاری می‌کردند و حاضر نبودند با اندکی ضرر از بازار خارج شوند. آن‌ها خودشان نمی‌دانستند اما شدیدا گرفتار فیل سفید شده بودند! درنهایت هم این پافشاری‌ها باعث شد تا بخش بزرگی از سرمایه‌شان نابود شود.

به عنوان مثال دیگر، بارها دیده شده که سهامداران پس از خرید یک سهم وارد زیان می‌شوند، اما به دلیل سوگیری هزینه هدررفته از سهم خارج نمی‌شوند و در نتیجه هر روز‌ درصد زیان آن‌ها در سهم بیشتر می‌شود؛ در واقع سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران به دلیل این که ارزش فعلی سرمایه‌گذاری آن‌ها از بهای تمام‌شده سرمایه‌گذاری کمتر شده است و به نوعی برای خرید سهم هزینه‌ای را متقبل شده‌اند، به امید بازگشت قیمت اقدام به فروش سهم نمی‌کنند تا زیان آن‌ها جبران شود. اگر سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران در جای نادرستی چنین تصمیمی بگیرند، درنهایت بیشتر در باتلاق زیان فرو می‌روند.